Hải sản gồm những gì? Phân loại và cách chọn an toàn

Hải sản từ lâu đã trở thành một trong những nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng và phong phú bậc nhất mà đại dương ban tặng cho con người. Khi đặt câu hỏi “Hải sản gồm những gì?”, chúng ta không chỉ đang tìm kiếm một danh sách các loài sinh vật biển đơn thuần, mà còn là khám phá toàn bộ sự đa dạng sinh học của đại dương đã được con người khai thác và sử dụng.

Khác biệt hoàn toàn với thủy sản nước ngọt hay nước lợ, hải sản bao gồm tất cả các loài động vật và thực vật có nguồn gốc từ môi trường nước mặn. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn khoa học, đi sâu vào từng nhóm hải sản phổ biến, phân loại chúng theo đặc điểm sinh học và giá trị thương mại, đồng thời lý giải vì sao mỗi nhóm lại đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu.

1. Định nghĩa tổng quan về hải sản

Trước khi tìm hiểu sâu hơn hải sản gồm những gì, chúng ta cần hiểu đúng về khái niệm này. Hải sản là tên gọi chung của các sinh vật được khai thác hoặc nuôi trồng trong môi trường nước mặn, bao gồm cả động vật và thực vật biển. Đây là nguồn thực phẩm quan trọng, đa dạng và có giá trị kinh tế cao trong ngành thủy sản toàn cầu.

Hải sản gồm những gì?

Hải sản bao gồm nhiều nhóm sinh vật khác nhau, trải rộng từ động vật có xương sống đến các loài thân mềm và thực vật biển:

• Cá biển: Các loài cá sống hoàn toàn trong môi trường nước mặn.
• Động vật giáp xác: Tôm, cua, ghẹ, tôm hùm…
• Động vật thân mềm: Mực, bạch tuộc, sò, nghêu, hàu…
• Động vật da gai: Hải sâm, nhím biển…
• Thực vật thủy sinh: Các loại rong biển, tảo biển dùng làm thực phẩm hoặc nguyên liệu chế biến.

Nguồn cung ứng: Khai thác và nuôi trồng

Các loại hải sản được cung cấp ra thị trường thông qua hai con đường:

• Khai thác tự nhiên: Đánh bắt trực tiếp từ đại dương, ví dụ như cá ngừ, cá thu, mực đại dương…
• Nuôi trồng thủy sản biển: Các loài hải sản được nuôi trong môi trường kiểm soát như cá hồi, hàu, tôm hùm, rong biển…

Xem thêm: Hải sản là gì? Khái niệm, phân loại và giá trị dinh dưỡng

2. Nhóm cá biển: Nguồn Protein lớn nhất

Cá biển là nhóm hải sản quan trọng nhất, vừa chiếm tỉ trọng sản lượng cao, vừa có giá trị dinh dưỡng vượt trội. Và đây là nhóm cốt lõi để trả lời cho câu hỏi “hải sản gồm những gì”.

Phân loại cá biển theo hàm lượng chất béo

Dựa trên thành phần dinh dưỡng, đặc biệt là lượng chất béo và Omega-3, cá biển được chia thành hai nhóm:

Cá béo

• Đặc điểm: Thịt có màu sẫm (đỏ, hồng), hàm lượng chất béo (Omega-3) cao (> 5%).
• Ví dụ: Cá hồi, cá ngừ, cá thu, cá trích, cá mòi.
• Giá trị: Là nguồn cung cấp DHA và EPA dồi dào, thiết yếu cho sức khỏe tim mạch và não bộ.

Cá nạc

• Đặc điểm: Thịt trắng, hàm lượng chất béo thấp (< 2%).
• Ví dụ: Cá tuyết, cá minh thái, cá lưỡi trâu, cá hồng.
• Giá trị: Cung cấp protein chất lượng cao với hàm lượng calo thấp.

Phân loại cá biển theo môi trường sống

• Cá tầng mặt: Sống gần mặt nước hoặc di chuyển giữa các tầng nước, thường là loài di cư. Ví dụ: Cá ngừ, cá thu.
• Cá tầng đáy: Sống gần đáy biển, thường là loài ít di chuyển, gắn liền với các rạn san hô hoặc thềm lục địa. Ví dụ: Cá tuyết, cá bơn, cá mú.

3. Nhóm động vật giáp xác: Nguồn hải sản giá trị cao

Động vật giáp xác là một trong những nhóm hải sản có giá trị kinh tế lớn nhất, thường được ưa chuộng nhờ hương vị thơm ngon và tính đa dạng trong ẩm thực.

Các loài tôm biển

Tôm là mặt hàng hải sản xuất khẩu chủ lực của nhiều quốc gia, góp phần quan trọng trong ngành thủy sản.

• Tôm hùm: Được mệnh danh là “vua của hải sản”, có giá trị kinh tế và ẩm thực rất cao. Hai nhóm phổ biến gồm tôm hùm càng và tôm hùm đá.
• Tôm thẻ, tôm sú: Mặc dù được nuôi rộng rãi trong môi trường nước lợ, chúng vẫn được xếp vào nhóm thủy sản có nguồn gốc biển.

Cua và ghẹ biển

Các loài giáp xác bò, có hai càng lớn và bộ mai cứng. Chúng sống ở nhiều môi trường biển khác nhau, thịt thơm ngon và giàu dinh dưỡng.

• Cua hoàng đế: Sống ở vùng nước lạnh sâu, được đánh giá cao vì kích thước lớn và thịt ngọt.
• Cua biển: Phổ biến ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.
• Ghẹ: Là một loại cua có kích thước nhỏ hơn, nhưng thịt mềm và thơm.

Giá trị dinh dưỡng của giáp xác

Giáp xác cung cấp protein chất lượng cao, vitamin B12, khoáng chất như kẽm và đồng. Tuy nhiên, chúng có hàm lượng cholesterol cao hơn các loại hải sản khác, nên cần ăn ở mức hợp lý.

4. Nhóm động vật thân mềm: Đa đạng và phong phú

Động vật thân mềm là nhóm hải sản có cấu tạo cơ thể mềm, một số loài được bao bọc bởi lớp vỏ cứng. Đây là nhóm có sự đa dạng lớn về hình thái và giá trị ẩm thực.

Thân mềm không vỏ

Đây là các loài hải sản nổi tiếng với trí thông minh và khả năng di chuyển linh hoạt.

• Mực: Phổ biến nhất là mực ống và mực nang. Chúng được khai thác chủ yếu từ biển.
• Bạch tuộc: Được ưa chuộng ở nhiều nền ẩm thực như Địa Trung Hải, Châu Á.

Thân mềm có vỏ

Phần lớn các loài thân mềm có vỏ đều sống trong môi trường nước mặn.

Hai mảnh vỏ

• Hàu: Thường được nuôi trồng, nổi tiếng vì hàm lượng Kẽm cao.
• Sò điệp: Được săn lùng vì phần thịt cơ khép vỏ ngọt và dai.
• Nghêu, sò, trai biển: Là nguồn protein và sắt dồi dào.

Một mảnh vỏ

• Các loại ốc biển như ốc hương, ốc mặt trăng… được sử dụng phổ biến trong ẩm thực Việt Nam và châu Á.

Lưu ý: Các loài thân mềm có vỏ là sinh vật lọc nước, vì vậy cần được khai thác và bảo quản đúng cách để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn hoặc độc tố từ môi trường.

5. Các nhóm hải sản khác

Để trả lời đầy đủ cho câu hỏi “Hải sản gồm những gì?”, chúng ta cần xét đến những nhóm sinh vật biển ít phổ biến hơn nhưng vẫn có giá trị sinh thái và kinh tế nhất định.

Động vật da gai

Nhóm này bao gồm các loài có cấu trúc cơ thể gai góc và thường sống dưới đáy biển.

• Hải sâm: Được đánh giá cao trong y học cổ truyền và ẩm thực cao cấp, nổi tiếng vì giàu collagen.
• Nhím biển/Cầu gai: Được tiêu thụ phần lớn ở dạng trứng (Roe/Uni), là một món ăn tinh tế và đắt tiền.

Thực vật biển

Mặc dù không phải là động vật, rong biển và tảo biển vẫn được xếp vào hải sản vì chúng có nguồn gốc từ biển và được khai thác làm thực phẩm.

• Rong biển: Là nguồn cung cấp I-ốt, Canxi và chất xơ tuyệt vời. Phổ biến trong ẩm thực Châu Á như Nori, Kombu, Wakame.
• Tảo biển: Được sử dụng làm phụ gia thực phẩm (agar, carrageenan) và trong ngành dược phẩm.

Bò sát biển

Mặc dù một số loài bò sát biển (như rùa biển) là sinh vật biển, nhưng chúng thường được bảo vệ nghiêm ngặt và không được phép khai thác thương mại, do đó không được tính vào hải sản thương phẩm.

6. Tiêu chí lựa chọn và sử dụng hải sản an toàn

Việc hiểu rõ hải sản gồm những gì là chưa đủ, người tiêu dùng cần nắm thêm các nguyên tắc lựa chọn và sử dụng hải sản an toàn để bảo vệ sức khỏe.

Hạn chế nguy cơ kim loại nặng

• Tránh các loài cá săn mồi lớn: Những loài cá sống lâu năm, ở vị trí cao trong chuỗi thức ăn như cá ngừ vây xanh, cá kiếm… có xu hướng tích lũy thủy ngân cao hơn. Phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ nên hạn chế ăn.
• Lựa chọn cá nhỏ: Ưu tiên các loài cá nhỏ, sinh trưởng nhanh như cá mòi, cá trích vì chúng ít có thời gian tích lũy độc tố, an toàn hơn cho sức khỏe khi ăn thường xuyên.

Nhận biết hải sản tươi và cách bảo quản

• Dấu hiệu hải sản tươi: Hải sản tươi có mắt trong, da sáng bóng, mang đỏ hồng, không có mùi tanh nồng khó chịu. Giáp xác còn sống hoặc có phản ứng nhanh.
• Bảo quản đúng cách: Hải sản cần được giữ lạnh liên tục (0°C – 4°C) để ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn và duy trì chất lượng.

Lựa chọn hải sản bền vững

Người tiêu dùng nên tìm kiếm các sản phẩm hải sản có chứng nhận MSC (cho khai thác bền vững) hoặc ASC (cho nuôi trồng có trách nhiệm) để ủng hộ các hoạt động bảo vệ đại dương.

7. Kết luận

Tóm lại, hải sản gồm những gì? Hải sản là một thế giới sinh vật vô cùng phong phú, được phân loại thành các nhóm chính: Cá biển (nạc và béo), Động vật giáp xác (tôm, cua), Động vật thân mềm (mực, sò, hàu), Động vật da gai (hải sâm, nhím biển), và Thực vật biển (rong biển, tảo biển).

Mỗi nhóm hải sản không chỉ mang lại hương vị và kết cấu độc đáo cho ẩm thực mà còn cung cấp các giá trị dinh dưỡng thiết yếu (đặc biệt là Omega-3, I-ốt, Kẽm). Sự đa dạng này khẳng định tầm quan trọng của việc quản lý nguồn lợi biển một cách bền vững để đảm bảo hải sản tiếp tục là nguồn thực phẩm dồi dào và an toàn cho các thế hệ tương lai.